Historia miejscowości Zegrze

Uwaga zamieszczone poniżej  treści i fotografie pochodzą z witryny Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu.

Zegrze jest miejscem o bardzo bogatych tradycjach historycznych. W miejscu tym, niewielkim obszarowo, wydarzyło się wiele wydarzeń z historii naszego kraju. Nie każda bowiem mała miejscowość, była w centrum tak znaczących zdarzeń jak Insurekcja Kościuszkowska, wojny napoleońskie, Powstanie Listopadowe, wojna 1920 r., I i II wojna światowa.

Pierwszy zapis historyczny dotyczący Zegrza pochodzi z roku 1237 r. W dokumencie księcia Konrada Mazowieckiego pojawia się nazwa "Siger" oraz jej właściciel "Olricus de Siger" (Ulryk ze Zgierza). Początków XIII wieku sięga także historia kościoła. Książęca wieś położona była na szlaku handlowym z Rusi Kijowskiej nad Bałtyk, miała charakter nadrzecznej osady handlowej. W dokumentach z roku 1349 wieś "Zgersz" jest wymieniana jako najlepsze targowisko Narwi. W 1377 r. właściciel Zegrza Sasin ze Smarzewa (Smardzewa), marszałek dworu księcia Janusza I Starszego, otrzymał prawo pobierania cła wodnego do wszystkich towarów spławianych rzeką. W tamtym okresie Zegrze zaistniało na arenie międzynarodowej, gdyż w spór pomiędzy biskupem płockim, a biskupem poznańskim o dziesięciny z okolicznych parafii, ingerował sam papież Urban V. Kościół zegrzyński pobierał wówczas opłaty z wsi wchodzących w skład dzisiejszej Warszawy: Woli, Młocin i Mokotowa.

Pierwsza fortyfikacja - rodzaj zamku z wieżą obronną, powstała w Zegrzu prawdopodobnie pod koniec XIV wieku. W tym wieku osada uzyskała prawa miejskie, które posiadała do końca wieku XV. Na przełomie XV i XVI wieku wskutek podziału majątku właścicieli Zegrza, następuje upadek miejscowości. Liczbę mieszkańców na początku XVI wieku szacuje się tylko na ok. 100 osób. W trakcie potopu szwedzkiego w XVII wieku Zegrze zostało poważnie zniszczone. W 1662 r. właścicielami Zegrza zostali Kuklińscy, później wojewoda płocki Wessel, a następnie Krasińscy. W 1785 r. Antoni Krasiński ufundował w Zegrzu murowany kościół.

Pod koniec XVIII wieku ranga Zegrza zaczyna rosnąć ze względu na przebiegający przez nie szlak handlowy Warszawa - Grodno. W tamtym okresie uruchomiono przeprawę promową na Narwi Zegrze - Nieporęt. W 1779 r Zegrze odwiedził król Stanisław August Poniatowski, przybyły tu na zaproszenie Kazimierza Krasińskiego - Oboźnego Wielkiego Koronnego, właściciela Zegrza. (Szlak handlowy przebiegający przez Zegrze w XVI wieku)

W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej, latem 1794 r. w okolicach Zegrza rozgrywały się walki powstańcze. Walczyły tu m.in. oddziały generałów Antoniego Józefa Madalińskiego i Jakuba Jasińskiego. W czasie jednej z potyczek z wojskami carskimi w pobliżu Zegrza został ranny Kazimierz Orłowski, późniejszy znany malarz.
W roku 1809, w czasie wojny polsko - austriackiej, w rejonie Serocka i Zegrza odbyła się koncentracja wojsk polskich przed bitwą pod Raszynem. Zegrze stało się wówczas kwaterą główną sztabu księcia Józefa Poniatowskiego.
W czasie przygotowań do wojny z Rosją, podobnie jak w czasie walk z Austriakami, Zegrze było rejonem koncentracji V Korpusu Francuskiego pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. W wojnie 1812 r. rejon "trójkąta strategicznego" Modlin-Zegrze-Praga stanowił bazę dla wojsk napoleońskich oraz był elementem osłonowym w czasie odwrotu spod Moskwy.
W czasie działań wojennych Powstania Listopadowego Zegrze było istotnym elementem w strategicznych planach polskich sztabowców. W ramach przygotowań do obrony w roku 1830, wybudowano w Zegrzu most na Narwi. Przy moście usypano półokrągły, ziemny szaniec dobrze zachowany do dnia dzisiejszego. Przyczółek mostowy osobiście inspekcjonował generał Chłopicki.
Szaniec przedmostowy z roku 1830 - widok z roku 2003

W 1862 r. właścicielami Zegrza zostali Radziwiłłowie. W 1873 r. w wyniku decyzji Tajnej Rady Cesarstwa Rosyjskiego postanowiono otoczyć europejską część Rosji pasem twierdz i przedmości, między innymi w Zegrzu (twierdza zaporowa III klasy). Po wykupieniu terenu od Radziwiłłów w 1893 r. przystąpiono do prac fortyfikacyjnych, by zakończyć je w roku 1895. Zegrzyński kościół przebudowano wtedy na cerkiew. W 1897 r. twierdzę wizytował car Mikołaj II. Plany budowy twierdzy zegrzyńskiej zakładały wybudowanie dwóch stałych mostów na Narwi. Powstały one w roku 1894 i 1897.

W czasie I wojny światowej w koszarach Twierdzy Zegrze rozegrały się wydarzenia związane z tzw. Kryzysem Przysięgowym. Stacjonował tam 5. Pułk Piechoty III Brygady Legionów, który w dniu 13 lipca 1917 roku odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu.
W latach 20. XX wieku miejscowość znalazła się w centrum walk wojny polsko - bolszewickiej. Zgodnie z koncepcją generała Kazimierza Sosnkowskiego prowadzono zaciętą obronę na linii Zegrze - Modlin, którą kierowali kolejno kontradmirał Porębski, generał Ledóchowski i pułkownik Nałęcz -Małachowski.

(Wizyta Marszałka Józefa Piłsudskiego w 1934 r.)

Od roku 1919 r. Zegrze jest związane z wojskowym szkolnictwem łączności. W okresie dwudziestolecia międzywojennego istniały kolejno: Obóz Wyszkolenia Oficerów Wojsk Łączności, Obóz Wyszkolenia Wojsk Łączności, Obóz Szkolny Wojsk Łączności, Centrum Wyszkolenia Łączności. Jednostki te wizytowało wiele znanych osobistości. 14 maja 1930 r. gościł w Zegrzu prezydent II Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki. W 1933 i 1934 r. Zegrze wizytował marszałek Józef Piłsudski. W maju 1937 r. inspekcję Centrum Wyszkolenia Łączności przeprowadził Generalny Inspektor Sił Zbrojnych marszałek Edward Śmigły - Rydz.

W 1931 r. oddano w Zegrzu nowy most łukowy na Narwi, a w 1932 r. przebudowano zegrzyński kościół, który powrócił do katolików po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. (Kościół zegrzyński w trakcie przebudowy w l.30. XX w)

II wojna światowa spowodowała ogromne zniszczenia w Zegrzu. Ponad 80 % budynków legło w gruzach. Odbudowa koszar i osiedla była realizowana w latach 1948-1953.

Podobnie jak w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej Zegrze pozostało związane z wojskiem. Stacjonowały tu kolejne jednostki łączności: Szkolny Pułk Radio, Oficerska Szkoła Łączności Radiowej, Oficerska Szkoła Łączności, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Łączności oraz Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki.
W latach 50. i 60. XX wieku w Zegrzu pojawili się filmowcy. W plenerach zegrzyńskich kręcono film Andrzeja Wajdy "Lotna" oraz film Marka Piwowskiego "Rejs".
Istotnym elementem dla rozwoju Zegrza jako miejscowości turystyczno-wypoczynkowej była budowa Zalewu Zegrzyńskiego w latach 60. XX wieku. Jezioro zostało utworzone w wyniku spiętrzenia wód Narwi przez zamknięcie jej koryta w Dębem. Budowa zbiornika trwała 4 lata. Jego napełnianie rozpoczęto już w 1962 r. Na wiosnę 1963 r. oddano do użytku stopień wodny, hydroelektrownię w Dębem o mocy 20 MW oraz zbiornik na Narwi o powierzchni 33 km2. Przemiana ustrojowa w 1989 r. wpłynęła korzystnie na rozwój samorządu lokalnego w Zegrzu oraz spowodowała duże zaangażowanie Gminy Serock w rozwój dotychczas zamkniętego wojskowego osiedla. Zaistniała także korzystniejsza sytuacja dla rozwoju życia duchowego, w tym dla odbudowy kościoła zniszczonego ostatecznie w 1987 r. W 1993 r. erygowano parafię p.w. Świętego Archanioła Gabriela. Kamień węgielny pod budowę zegrzyńskiej świątyni poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II wmurowano w 1999 r. i w ciągu kilku lat powstał nowoczesny, jasny i przestronny kościół.
W 1995 r. Zegrze gościło uczestników Światowego Zlotu Harcerstwa Polskiego, a w 1997 r. delegatów na XXXI Zjazd Związku Harcerstwa Polskiego. Zegrze odwiedzili wówczas prezydenci RP Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski.

W latach 2003 i 2004 wybudowano dwa nowe mosty na Narwi oraz przebudowano ciąg komunikacyjny na odcinku kilku kilometrów. Usprawniło to zdecydowanie ruch na trasie Warszawa - Mazury. (Most zegrzyński z 2003 r.)

Zegrze, które jest drugą co do wielkości miejscowością Gminy Serock w ostatnich latach rozwija się i pięknieje. Jest to zasługą prężnego samorządu, władz gminnych oraz mieszkańców, którzy skupieni we wspólnotach mieszkaniowych dbają o wygląd swojej miejscowości.